Czyniąc rozważania na temat naruszenia dóbr osobistych, w pierwszej kolejności należy mieć na względzie treść art. 24 kodeksu cywilnego, zgodnie z którym ten, czyje dobro osobiste zostaje zagrożone cudzym działaniem, może żądać zaniechania tego działania, chyba że nie jest ono bezprawne.
W razie dokonanego naruszenia może on także żądać, ażeby osoba, która dopuściła się naruszenia, dopełniła czynności potrzebnych do usunięcia jego skutków, w szczególności ażeby złożyła oświadczenie odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie (przeprosiny). Na zasadach przewidzianych w kodeksie może on również żądać zadośćuczynienia pieniężnego lub zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny.
Jeżeli wskutek naruszenia dobra osobistego została wyrządzona szkoda majątkowa, poszkodowany może żądać jej naprawienia na zasadach ogólnych.
Przepisy powyższe nie uchybiają uprawnieniom przewidzianym w innych przepisach, w szczególności w prawie autorskim oraz w prawie wynalazczym.
Jakie zachowanie może stanowić naruszenie dóbr osobistych? Poniżej prezentuję kilka przykładów:
- rozpowszechnianie przez dziennikarza w środkach masowego przekazu bez zgody osoby zainteresowanej informacji i danych dotyczących sfery jej życia prywatnego,
- podnoszenie wobec osoby zniesławiających ją zarzutów (pomówienie, obmówienie, oszczerstwo),
- świadome podanie w materiale prasowym nieprawdziwych informacji dotyczących osoby sprawującej funkcje publiczne z komentarzem wskazującym na możliwość popełnienia przez nią czynu karalnego,
- wypowiedzi przekraczające granice dozwolonej krytyki w wymianie poglądów na forum internetowym,
- ujawnienie przez dziennikarza w reportażu prasowym okoliczności z cudzego życia intymnego,
- naruszenie nietykalności cielesnej i czci (pomówienie o ujemne postępowanie w życiu osobistym i rodzinnym, jak i przez zarzucenie niewłaściwego postępowania w życiu zawodowym, naruszające dobre imię danej osoby i mogące narazić ją na utratę zaufania potrzebnego do wykonywania zawodu lub innej działalności),
- rozpowszechnienie wizerunku bez zgody uprawnionego, zestawienie zdjęcia z innymi fotografiami lub treściami, które tworzą kontekst naruszający cześć,
- formułowanie nieprawdziwych zarzutów dotyczących nierzetelnego wypełniania przez daną osobę zobowiązań prywatnoprawnych, niewłaściwego traktowania pracowników (zaleganie z wypłacaniem wynagrodzeń), oszukiwania swoich kontrahentów.
Naruszenie dóbr osobistych rodzi konsekwencje prawne w sytuacji, w której jest ono bezprawne.
Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 19 października 1989 r., II CR 419/89 za bezprawne uważa się każde działanie naruszające dobro osobiste, jeżeli nie zachodzi żadna ze szczególnych okoliczności usprawiedliwiających je. Do okoliczności wyłączających bezprawność naruszenia dóbr osobistych na ogół zalicza się:
- działanie w ramach porządku prawnego, tj. działanie dozwolone przez obowiązujące przepisy prawa,
- wykonywanie prawa podmiotowego,
- zgodę pokrzywdzonego (ale z zastrzeżeniem uchylenia jej skuteczności w niektórych przypadkach),
- działanie w ochronie uzasadnionego interesu.
Ustawodawca wprowadził domniemanie bezprawności naruszenia dobra osobistego co oznacza, że w procesie sądowym niejako automatycznie przyjmuje się, że zachowanie naruszające dobra osobiste jest bezprawne. Dopiero w toku postępowania to strona pozwana musi udowodnić, że w danej sprawie zachodzi jedna z ww. okoliczności, wyłączająca bezprawność jej zachowania.
Warto również zauważyć, że omawiane w niniejszym artykule przepisy, dotyczące naruszenia dóbr osobistych stosowane są również do ochrony dóbr osób prawnych. Do naruszenia dobrego imienia osoby prawnej (spółki) może bowiem dojść wskutek analogicznych działań, jak w przypadku naruszenia dóbr osobistych osoby fizycznej, np. w wyniku rozpowszechniania nieprawdziwych informacji lub nieuzasadnionych i poniżających, czy zniesławiających opinii lub ocen. Wskutek opisanych działań dojdzie do naruszenia dobra osoby prawnej w postaci jej renomy.
Należy pamiętać, że w przypadku każdego bezprawnego naruszenia dobra osobistego osoby fizycznej, czy też dobra osoby prawnej przysługuje osobie pokrzywdzonej takim naruszeniem szereg uprawnień, mających na celu ochronę jej praw.
adwokat Magdalena Smędzik smedzik@bgka.pl
adwokat Daniel Bieszczad bieszczad@bgka.pl