Jednym z roszczeń, które przysługują osobie poszkodowanej poprzez naruszenie jej dobra osobistego jest roszczenie o zadośćuczynienie.
Do dochodzenia przed sądem zapłaty zadośćuczynienia za naruszenie dobra osobistego konieczne jest wykazanie, że:
- doszło do naruszenia dobra osobistego, powodującego szkodę niemajątkową (krzywdę),
- istnieje związek przyczynowy między tym czynem a szkodą niemajątkową spowodowaną naruszeniem dobra osobistego.
Ponadto w doktrynie przeważa pogląd, że przesłanką zadośćuczynienia za naruszenie dobra osobistego jest dodatkowo wina sprawcy naruszenia dobra osobistego.
W pierwszej kolejności wyjaśnijmy: co to jest krzywda?
Krzywda jest to szkoda niemajątkowa wywołana naruszeniem dobra osobistego, polegająca na fizycznych dolegliwościach i psychicznych cierpieniach poszkodowanego. Zadośćuczynienie za naruszenie dobra osobistego ma zrekompensować doznaną krzywdę, a zatem głównym jego celem jest zatarcie lub złagodzenie następstw naruszenia dóbr osobistych (zdrowia, czci, wizerunku, nietykalności cielesnej itp.).
Wysokość zasądzonego zadośćuczynienia za naruszenie dobra osobistego winna zależeć przede wszystkim od rozmiaru doznanej krzywdy. Dokonując oceny rozmiaru krzywdy, jej sprecyzowania i w konsekwencji przyjęcia „odpowiedniej” sumy zadośćuczynienia należy mieć na uwadze wszelkie okoliczności sprawy. Doktryna i orzecznictwo sądów wykształciło pewien katalog okoliczności, które należy uwzględnić przy określaniu wysokości odpowiedniego zadośćuczynienia za naruszenie dobra osobistego. Jest to katalog otwarty, a wysokość należnego zadośćuczynienia jest dalece ocenna, dlatego też w realiach każdej sprawy powinno się z dużą ostrożnością i precyzją dokonać analizy okoliczności, które mogą mieć wpływ na wysokość zasądzonego świadczenia. Przyjmuje się, że uwzględnić należy takie okoliczności, jak:
- rodzaj naruszonego dobra,
- rozmiar doznanej krzywdy – oceniany obiektywnie,
- intensywność naruszenia – oceniana obiektywnie,
- stopień negatywnych konsekwencji dla poszkodowanego wynikających z dokonanego naruszenia dobra osobistego, w tym także niewymiernych majątkowo,
- nieodwracalność skutków naruszenia,
- stopień winy sprawcy.
Kwota zadośćuczynienia powinna być odczuwalna dla poszkodowanego i przynosić mu równowagę emocjonalną, naruszoną przez doznane cierpienia (wyrok SA w Krakowie z dnia 5 lutego 2020 r., I ACa 657/19).
W piśmiennictwie zwraca się także uwagę na indywidualne okoliczności danego przypadku, w szczególności wiek poszkodowanego, czy jego sytuację rodzinną.
Jak oszacować odpowiednią sumę zadośćuczynienia za naruszenie dobra osobistego?
Oszacowanie odpowiedniej sumy tytułem zadośćuczynienia za naruszenie dobra osobistego nie jest zadaniem łatwym z uwagi na niewymierny charakter przesłanek kodeksowych (art. 448 k.c.), stanowiących podstawę jego zasądzenia. Ocena rozmiaru krzywdy, a w konsekwencji wysokości zadośćuczynienia daje pewną sferę uznania przy orzekaniu. Nie sposób przy określeniu wysokości zadośćuczynienia zastosować kryteria analogiczne do tych, które są stosowane przy szacowaniu szkód rzeczowych. Istotne są zatem okoliczności konkretnego zdarzenia.
Pomocnym dla określenia wysokości stosownej sumy tytułem zadośćuczynienia za naruszenie dobra osobistego jest orzecznictwo sądów powszechnych w innych, analogicznych sprawach, w których stan faktyczny jest zbliżony do naszego przypadku. Analiza bogatego orzecznictwa przy ustalaniu wysokości zadośćuczynienia i kierowanie się przy szacowaniu wysokości roszczenia sumami zasądzonymi z tego tytułu w innych sprawach pozwala ocenić, czy szacowana przez nas kwota nie jest nadmiernie wygórowana (lub zaniżona) na tle podobnych stanów faktycznych. Taki tok rozumowania może być uznany za prawidłowy również przez sąd rozpoznający naszą sprawę, jeżeli jest zgodny z zasadą indywidualizacji okoliczności określających rozmiar krzywdy w odniesieniu do konkretnej osoby poszkodowanego oraz pozwala uwzględnić specyfikę konkretnego przypadku. Na takim stanowisku stanął Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 26 listopada 2009 r., II CSK 62/09.
Należy również pamiętać, że artykuł 448 k.c. ma zastosowanie także do ochrony dóbr osobistych osób prawnych, a zatem zadośćuczynienie za naruszenie dobra osobistego przysługuje nie tylko osobom fizycznym, ale także osobom prawnym.
adwokat Magdalena Smędzik smedzik@bgka.pl
adwokat Daniel Bieszczad bieszczad@bgka.pl