Przedawnienie to instytucja prawa dająca możliwość uchylenia się dłużnika od zaspokojenia roszczenia po upływie określonego terminu. Zadłużenie nie przestaje jednak obowiązywać.
Przyjmuje ono jedynie inną formę – tzw. zobowiązania naturalnego – wyłączającą możliwość jego egzekwowania na drodze postępowania sądowego. Zaznaczyć należy, iż jeśli dłużnik nieświadomy faktu, iż jego zobowiązanie uległo przedawnieniu, dobrowolnie zaspokoi roszczenie, nie może on następnie domagać się zwrotu uiszczonej należności na drodze postępowania sądowego. Z drugiej strony, dłużnik poczuwający się w obowiązku do uregulowania swojej należności, może zrzec się korzystania z prawa do uchylenia się od spłaty i wykonać zobowiązanie.
Co ulega przedawnieniu?
Przedawnieniu ulegają jedynie roszczenia majątkowe, to jest roszczenia, których wartość można wyrazić w pieniądzu. Roszczenia majątkowe, które pomimo swojego charakteru pieniężnego nie ulegają przedawnieniu to głównie roszczenia z dziedziny prawa rzeczowego, wynikające z prawa własności tj. żądanie zniesienia współwłasności przez właścicieli rzeczy wspólnej, roszczenie o wydanie nieruchomości (windykacyjne) oraz roszczenie o zaprzestanie naruszeń na nieruchomości (negatoryjne). Niedopuszczalne jest podnoszenie zarzutu przedawnienia w przypadku roszczeń niemajątkowych (sprawy rodzinne, sprawy o naruszenie dóbr osobistych).
Rozpoczęcie biegu terminu przedawnienia
Rozpoczęcie biegu terminu przedawnienia rozpoczyna się od dnia gdy roszczenie staje się wymagalne – to znaczy aktualizuje się obwiązek dłużnika do spełnienia świadczenia w sposób zgodny z treścią zobowiązania. Terminy przedawnienia są różne – w zależności charakteru zobowiązania (na przykład od rodzaju zawieranej umowy, czy popełnionego czynu niedozwolonego). Jednak co do zasady wynoszą one 6 lat w przypadku roszczeń o charakterze ogólnym albo 3 lata w przypadku roszczeń związanych z zaspokajaniem świadczeń okresowych, a także roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej.
W dniu 9 lipca 2018 roku weszła w życie ustawa z dnia 13 kwietnia 2018 roku o zmianie ustawy kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw, nowelizująca przepisu kodeksu cywilnego dotyczące między innymi przedawnienia roszczeń.
Nowelizacja wprowadza istotne zmiany w tym zakresie:
– skrócenie terminu przedawnienia roszczeń ogólnych (majątkowych), przewidzianych dla dochodzenia roszczeń niebędących roszczeniami okresowymi i niezwiązanych z prowadzeniem działalności gospodarczej z dziesięciu do sześciu lat,
– skrócenie terminu przedawnienia roszczeń stwierdzonych prawomocnym orzeczeniem sądu lub innego organu powołanego do rozpoznawania spraw danego rodzaju albo orzeczeniem sądu polubownego, jak również roszczeń stwierdzonych ugodą zawartą przed sądem albo sądem polubownym, albo ugodą zawartą przed mediatorem i zatwierdzoną przez sąd,
– obowiązek oznaczenia daty wymagalności roszczenia w pozwie w sprawach o zasądzenie roszczenia,
– wprowadzenie odrębnych reguł dotyczących przedawnienia roszczeń przysługujących przeciwko konsumentom, zgodnie z którymi upływ terminu przedawnienia roszczeń przysługujących przedsiębiorcom wobec konsumentów powoduje z mocy samego prawa skutek w postaci niemożliwości skutecznego zaspokojenia roszczenia.
W wypadku żądania zapłaty przedawnionego roszczenia przeciwko konsumentowi, sąd z urzędu oddali powództwo, chyba, że jego uwzględnienia wymagają względy słuszności takie jak: długość terminu przedawnienia, czas jaki upłynął od upływu terminu przedawnienia do chwili dochodzenia roszczenia, okoliczności, które spowodowały, że osoba uprawniona do dochodzenia roszczenia nie zrobiła tego w terminie, a także zachowanie uprawnionego.
Upływ terminu przedawnienia
Ponadto, ustawodawca zdecydował się również na wprowadzenie odmiennego niż dotychczas sposobu liczenia upływu terminu przedawnienia. Na podstawie znowelizowanego art. 118 zd. 2 k.c. koniec terminu przedawnienia przypada na ostatni dzień roku kalendarzowego. Zasada ta dotyczy zarówno ogólnych terminów przedawnienia, jak i przewidzianych dla dochodzenia roszczeń będących roszczeniami okresowymi i związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej. Zatem w tych wypadkach, ostatnim dniem terminu przedawnienia będzie dzień 31 grudnia roku obliczony jako ostatni rok przedawnienia.
Ciekawie sytuacja przedstawia się w przypadku gdy w celu wyegzekwowania należności zasądzonej wykonalnym orzeczeniem sądu wszczęte zostanie postępowanie egzekucyjne. Z chwilą złożenia wniosku o wszczęcie egzekucji niejako zawieszeniu ulega bieg terminu przedawnienia roszczeń, który biegnie dalej dopiero z momentem wydania postanowienia o umorzeniu postępowania egzekucyjnego, na przykład z uwagi na jego bezskuteczność. Nierzadko pojawiają się sytuacje sprzedaży zadłużenia przez poprzednich wierzycieli i wstąpienia w prawa dotychczasowego przez nowego wierzyciela (np. firmę windykacyjną) na zasadzie cesji wierzytelności. Nowy wierzyciel, który udowodni przejście uprawnień na jego rzecz dokumentem urzędowym lub prywatnym z podpisem urzędowo poświadczonym, może domagać się od dłużnika zwrotu zaległych należności na zasadach jakie obowiązywały poprzedniego wierzyciela.
W celu przerwania biegu terminu przedawnienia czujny wierzyciel powinien bądź to dokonać jakiejkolwiek czynności powodującej powstanie stanu zawisłości sprawy przed sądem (np. złożyć pozew), bądź dążyć do wszczęcia postępowania mediacyjnego, albo po prostu wyegzekwować na dłużniku spełnienie świadczenia. Jeśli nie zrobi tego we wskazanym terminie, pozostaje mu powołanie się w postępowaniu przed sądem na art. 5 k.c. i argumentowanie, iż w określonym stanie faktycznym działanie dłużnika polegające na podniesieniu zarzutu przedawnienia było sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Wierzyciel musi ponadto udowodnić że jego bezczynność w dochodzeniu roszczeń była usprawiedliwiona wyjątkowymi okolicznościami dotyczącymi jego osoby, bądź przyczynami niezależnymi od obu stron.
Karolina Pawnik
Aplikant adwokacki
Daniel Bieszczad
Adwokat