W niniejszym artykule postaramy się wyjaśnić jak załatwić sprawy spadkowe w przypadku, w którym zmarły spadkodawca nie pozostawił testamentu.
W takiej sytuacji prawo przewiduje dwie możliwości w zależności od tego, czy pomiędzy spadkobiercami jest zgoda m.in. co do sposobu dziedziczenia, kręgu spadkobierców czy też istnieje w tym przedmiocie spór.
W pierwszej kolejności odpowiedzmy na pytanie jak załatwić sprawy spadkowe bez testamentu przy pełnej zgodzie wszystkich spadkobierców.
Ustawodawca przewidział możliwość przeprowadzenia postępowania o stwierdzenia nabycia spadku poprzez uzyskanie sporządzonego przed notariuszem aktu poświadczenia dziedziczenia. Ten sposób poświadczenia, jaki krąg osób i w jakich częściach dziedziczy po danym spadkodawcy z pewnością stanowi ułatwienie załatwienia sprawy spadkowej, gdy nie posiadamy testamentu.
Podstawowym warunkiem skorzystania z tej możliwości jest zgodne żądanie osób mogących wchodzić w grę jako spadkobiercy ustawowi. W konsekwencji powyższego, jakiekolwiek spory zachodzące pomiędzy spadkobiercami (np. kwestionowanie kręgu spadkobierców) wymagają rozstrzygnięcia przez sąd.
Postępowanie przed notariuszem składa się z następujących etapów:
spisania protokołu dziedziczenia i sporządzenia aktu poświadczenia dziedziczenia. Protokół dziedziczenia spisywany jest przy udziale wszystkich osób mogących być spadkobiercami ustawowymi przed sporządzeniem aktu poświadczenia.
Po sporządzeniu aktu poświadczenia dziedziczenia notariusz ma obowiązek wpisać akt do rejestru aktów poświadczenia dziedziczenia za pośrednictwem systemu teleinformatycznego. Dopiero dokonanie wpisu w rejestrze aktów poświadczenia dziedziczenia rodzi takie same skutki jak uzyskanie prawomocnego postanowienia sądu o stwierdzeniu nabycia spadku. Obowiązuje wówczas wobec wszystkich domniemaniem, że osoba, która uzyskała akt poświadczenia dziedziczenia jest spadkobiercą.
Należy pamiętać, że możliwość uzyskania notarialnego aktu poświadczenia dziedziczenia dotyczy spadków otwartych po 1 lipca 1984 r. Jeżeli spadkodawca zmarł przed tą datą niezbędne będzie złożenie wniosku o stwierdzenie nabycia spadku do sądu.
Jak załatwić sprawy bez testamentu gdy istnieje pomiędzy spadkobiercami spór?
W takim przypadku musimy złożyć wniosek o stwierdzenie nabycia spadku do sądu. Z wnioskiem o zainicjowanie takiego postępowania może wystąpić każdy kto ma w tym interes prawny (nie zawsze musi być to spadkobierca).
We wniosku wymienić należy osoby powołane do spadku. Sąd nie jest jednak związany wnioskiem w tym zakresie. Związanie sądu w postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku granicami wniosku odnosi się jedynie do osoby spadkodawcy; sąd nie może stwierdzić nabycia spadku po innym spadkodawcy niż wskazany przez wnioskodawcę (Gudowski Jacek (red.), Kodeks cywilny. Komentarz. Tom VI. Spadki, wyd. II).
Wniosek powinien spełniać szereg wymogów formalnych. Koniecznym jest także dołączenie do wniosku dokumentów w postaci odpisów aktów stanu cywilnego spadkodawcy oraz uczestników postępowania. Rodzaj dokumentów jest zależny od okoliczności danej sprawy, w szczególności sytuacji rodzinnej spadkodawcy i uczestników postępowania.
W ramach postępowania spadkowego sąd bada i ustala krąg spadkobierców (ma obowiązek wezwać do udziału w sprawie wszystkich potencjalnych spadkobierców oraz osoby zainteresowane wynikiem postępowania, które występują w postępowaniu w charakterze uczestników).
Postępowanie kończy się wydaniem postanowienia o stwierdzeniu nabyciu spadku. W postanowieniu tym sąd ma obowiązek wymienić wszystkich spadkobierców oraz wskazać wysokość przypadających im udziałów w majątku spadkowym.
W postanowieniu o stwierdzeniu nabycia spadku sąd nie może rozstrzygać o tym, co spadkobiercom przypada ze spadku (por. postanowienie SN z dnia 28 października 1976 r., III CRN 209/76, LEX nr 7866). Poza zakresem badania i orzekania sądu pozostają zagadnienia istnienia zapisów czy też uprawnienie do zachowku, które nie mają wpływu na sam fakt nabycia spadku (postanowienie SN z dnia 14 października 2010 r., III CZP 67/10, LEX nr 686765).
Powyższe kwestie rozstrzygane są w odrębnym postępowaniu sądowym o dział spadku lub o zapłatę zachowku.
adwokat Magdalena Smędzik – Kancelaria Adwokacka BGKA
adwokat Grzegorz Górecki – Kancelaria Adwokacka BGKA