Dobra osobiste człowieka to w szczególności zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska.
Powyższy katalog nie jest jednak zamknięty, zawiera jedynie przykładowe wyliczenie dóbr osobistych. Z istoty zmienności katalogu dóbr osobistych wynika, że wraz ze zmianami stosunków
społecznych w powyższym katalogu mogą pojawiać się „nowe” dobra osobiste podlegające ochronie prawnej. W trakcie ewolucji stosunków społecznych doktryna i orzecznictwo polskich sądów uznały za podlegające ochronie prawnej takie dobra osobiste jak m.in.: prawo najbliższej rodziny do pochowania osoby zmarłej oraz do pamięci o niej, prawo do spokojnego korzystania z mieszkania, intymności i prywatności życia, płci człowieka. Brak jest w kodeksie cywilnym wyczerpującej odpowiedzi na pytanie co to są dobra osobiste.
Trafnie wskazuje się w literaturze, że dobra osobiste są „wartościami o charakterze niemajątkowym, wiążącymi się z osobowością człowieka, uznanymi powszechnie w społeczeństwie” (P. Księżak [w:] Kodeks cywilny…, red. M. Pyziak-Szafnicka, kom. do art. 23, nt.
1).
W orzecznictwie sądów polskich jest jednak wiele przykładowych odpowiedzi na pytanie, co to są dobra osobiste. I tak, Sąd Najwyższy wskazuje w swoim dorobku orzeczniczym, że dobrem osobistym jest np.:
- dobre imię, renoma i dobra opinia innych ludzi, szacunek, jakim się cieszy osoba w swoim środowisku,
- prawo do niezakłóconego wyznawanie lub praktykowanie wybranej religii, tradycja rodzinna rozumiana jako dziedzictwo, spuścizna, utożsamianie się z dokonaniami i wartościami reprezentowanymi przez przodków,
- sfera uczuciowa związana z kultem pamięci osoby najbliższej,
- tytuł zawodowy magistra jest dobrem osobistym pracownika,
- nazwa zespołu artystycznego – w braku odmiennej umowy w tym względzie – stanowi dobro osobiste wszystkich jego członków,
- nazwa użytkownika, którą posługuje się osoba korzystająca z serwisu internetowego.
Niektóre orzeczenia wskazują także, co nie jest dobrem osobistym i w konsekwencji nie podlega ochronie. Poniżej kilka przykładów:
- ujawnienie przez sędziego podczas rozprawy choroby strony nie stanowi naruszenia jej dóbr osobistych w postaci prawa do prywatności i godności osobistej,
- prawo do spokojnego wypoczynku (urlopu) nie jest dobrem osobistym (jednak zachowanie się organizatora turystyki może naruszać dobra osobiste),
- prawo do niezakłóconego korzystania z energii elektrycznej nie jest dobrem osobistym,
- wolność wyboru obrońcy w postępowaniu karnym lub dyscyplinarnym nie stanowi dobra osobistego.
Dobra osobiste pozostają pod ochroną nie tylko prawa cywilnego. Odpowiedzi na pytanie co to są dobra osobiste można poszukiwać także w Konstytucji RP., która wymienia dobra osobiste
takie jak: wolności i prawa człowieka i obywatela, czy przyrodzoną, niezbywalną i nienaruszalną godność człowieka.
W dalszych przepisach Konstytucji RP (art. 38, 41, 47-53) wymieniono kolejne dobra osobiste, a mianowicie:
- prawo do życia,
- nietykalność osobistą i wolność osobistą;
- ochronę życia prywatnego, życia rodzinnego, czci, dobrego imienia oraz decydowania o swoim życiu osobistym;
- wolność i ochronę tajemnicy komunikowania się;
- nienaruszalność mieszkania (pomieszczenia lub pojazdu);
- wolność poruszania się,
- wolność sumienia i religii,
- wolność myśli, która polega na wolności wyrażania swoich poglądów oraz pozyskiwania i rozpowszechniania informacji.
Należy pamiętać, że powyższe wyliczenia są jedynie przykładowe, a aby odpowiedzieć na pytanie co to są dobra osobiste i czy konkretna wartość niematerialna stanowi takie dobro, każdorazowo należy przeanalizować literaturę oraz orzecznictwo sądów w tym zakresie.
Obowiązujące przepisy dają bowiem sędziemu dużą swobodę interpretacji przedmiotowego pojęcia.
adwokat Magdalena Smędzik smedzik@bgka.pl
adwokat Daniel Bieszczad bieszczad@bgka.pl